Đẳng sâm và những công dụng giúp ích cho sức khỏe con người

Tại Việt Nam, đẳng sâm còn được gọi bằng nhiều cái tên theo thói quen của từng vùng miền như đảng sâm, sâm ngọc linh, hồng đẳng sâm, sâm rừng.

1. Đặc điểm

Đẳng sâm hay đảng sâm thuộc cây thân cỏ, dây leo, sống lâu năm. Tùy theo vị trí cũng như điều kiện tự nhiên xung quanh mà thân có thể mọc lan dưới đất hay leo trên vật cản nào khác. Thân có màu tím và có lông mọc xung quanh. Tuy nhiên, phần ngọn của cây còn non không có lông.

Rễ phát triển thành hình trụ với đường kính lên tới 2 cm. Rễ có thể có nhánh nhỏ với đầu phình to và nhỏ dần xuống dưới. Khi rễ còn tươi thì có màu trắng thiên vàng, nhưng khi đã được phơi khô thì chuyển sang màu vàng sậm và nhăn nheo.

Lá thường mọc ở các đốt thân có hình trái tim, phình to ở dưới, càng lên đầu càng nhỏ dần, kích thước 3 – 8 x 2 – 4cm. Hoa thường mọc ở nách lá, có hình giống cái chuông, màu vàng nhạt. Hoa có 5 cánh, mỗi cánh đều có vân tím, bên trong có một đài to. Quả có hình tròn, màu xanh, khi chín nứt đôi và có nhiều hạt nhẵn màu nâu bên trong.

2. Dược tính và công dụng của đẳng sâm

Trong đông y, đẳng sâm có tính bình, vị ngọt nên tác dụng trực tiếp vào phế, tỳ. Từ đó, giúp ích khí, bổ trung, sinh tân và tiện tỳ. 

• Từ những nghiên cứu của y học hiện đại trong thời gian gần đây, đẳng sâm có một số dược tính quan trong đối với sức khỏe con người có thể kể đến như:
• Các loại đường: Glucose, sucrose, furctose, galactose, mannose…
• Các nguyên tố vi lượng: Mg, Zn, Ca, Fe…
• Các acid amin: Methionin, threonin, arginine…
• Một số thành phần có tác dụng dược lý khác như: Inulin, alcaloid, glucoside, syringin, cp1, cp2, cp3, cp4, tangshenoside, choline, hexyl, sterol, chất béo

Với nhiều dược tính quan trọng nên đẳng sâm mang lại nhiều tác dụng cho con người. Có thể kể đến như:

• Tăng cường hệ thống miễn dịch cho cơ thể, tăng tuần hoàn máu não và cải thiện các vấn đề liên quan đến công thức máu như tăng hồng cầu, giảm bạch cầu khi viêm,…

• Ổn định huyết áp, chống viêm, cân bằng lượng đường trong máu.

• Tăng cân ở những người gầy và tăng cường sức đề kháng ở những người có thể trạng gầy yếu.

• Thành phần của loài cây này có một số gần giống với nhân sâm Hàn Quốc nên có tác dụng bổ khí, dưỡng huyết.

• Cải thiện tình trạng rối loạn tiêu hóa.

Cách dùng đẳng sâm đúng cách và hiệu quả

Theo Đỗ Tất Lợi (2006) [45], trong Đông y coi đảng sâm có thể dùng thay thế Nhân sâm trong các bệnh thiếu máu, da vàng, bệnh bạch huyết, viêm thượng thận, nước tiểu có albumin, chân phù đau. Còn dùng làm thuốc bổ dạ dày, chữa ho, tiêu đờm, lợi tiểu tiện.

Người ta còn gọi đảng sâm là “nhân sâm của người nghèo” vì có mọi công dụng của nhân sâm nhưng lại rẻ tiền hơn. Ngày dùng 6 - 12 gam, có thể tăng tới 30 gam, dùng dưới dạng thuốc sắc. Uống luôn 7 đến 14 ngày. Theo tài liệu cổ, đảng sâm có vị ngọt, tính bình. Vào 2 kinh phế và tỳ có tác dụng bổ trung ích khí, sinh tân, chỉ khát. Dùng chữa tỳ hư, ăn không tiêu, chân tay yếu mỏi, phế hư sinh ho, phiền khát. Công dụng gần như nhân sâm nhưng hơi thiên về bổ trung. Người thực tà không dùng được.

Đơn thuốc của Diệp Quyết Tuyền dùng chữa bệnh lao mới nhiễm, bệnh ho: đảng sâm 16 gam, hoài sơn 15 gam, ý dĩ nhân 10 gam, mạch môn 10 gam,cam thảo 3 gam, hạnh nhân 10 gam, khoản đông hoa 10 gam, xa tiền tử 10 gam, nước 600 ml sắc còn 200 ml. Chia 3 lần uống trong ngày. Ngọn và lá non có thể dùng xào hay nấu canh ăn. Quả ăn được. Rễ củ có thể dùng ăn sống.

Trong Y học cổ truyền, củ được dùng làm thuốc chữa cơ thể suy nhược, mỏi mệt, ăn không ngon, đại tiện lỏng, chữa ho, vàng da do thiếu máu, viêm thượng thận, nước tiểu có albumin, chân phù đau. Liều dùng 6 - 12 g hoặc hơn, dạng thuốc sắc, viên hoàn hay bột. Theo Nguyễn Thị Thu Hương và cộng sự (2015) [38], đảng sâm có tác dụng tăng cường miễn dịch trên cơ thể chuột suy giảm miễn dịch bằng Cyclophosphamide. Vì thế, đảng sâm Việt Nam có thể được sử dụng hỗ trợ tăng cường miễn dịch cơ thể.

Hiện nay, đảng sâm đã được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực thực phẩm. Củ tươi dùng nấu với thịt gà, thịt ba ba, là món ăn dùng để bồi bổ cho người bị suy nhược cơ thể, mới khỏi bệnh, bà mẹ sau sinh. Bột đảng sâm khô là nguyên liệu chính dùng trong công nghệ chế biến nước giải khát, thực phẩm chức năng và các loại trà túi lọc. 

Ngoài sản phẩm nước cốt sâm dây Ngọc Linh của Nonngsanr Lang Biang là dòng sản phẩm chăm sóc sức khỏe được làm từ những củ sâm dây ngọc Linh bổ dưỡng và trong lành tại vùng núi Ngọc Linh, sản phẩm giúp bồi bổ cơ thể được làm từ sâm dây Ngọc Linh có chứa hợp chất Saponin. Giúp cho người sử dụng bảo vệ nâng cao sức khỏe, đồng thời giúp cơ thể được chăm sóc và đổi mới mỗi ngày.

Các bạn có thể tham khảo một số bài thuốc dân gian từ đẳng sâm mang lại hiệu quả cao dưới đây:

Cách 1: Bài thuốc dưỡng khí, hư tỳ, ăn kém

Nguyên liệu kết hợp để có bài thuốc dưỡng khí, hư tỳ, ăn kém như sau: 

• Đẳng sâm, mộc hương: Mỗi vị thuốc 80g

• Hoàng kỳ, long nhãn, bạch truật, hắc táo, phục linh: Mỗi vị thuốc 160g

• Cam thảo, đại táo: Mỗi vị thuốc 40g.

• Đương quy, viễn chí: Mỗi vị thuốc 16g.

Cách thực hiện: Các bạn đem tán nhỏ các nguyên liệu trên rồi cho vào lọ thủy tinh đậy nắp kín. Mỗi lần dùng lấy ra 9 gram hòa với nước ấm để uống trước khi ăn 2 tiếng. 

Phương pháp này nếu dùng kiên trì và đều đặn mỗi ngày sẽ mang lại hiệu quả chữa bệnh giúp cơ thể hồi phục nhanh chóng.

Cách 2: Bài thuốc ổn định đường ruột

Những người bị rối loạn đường ruột có thể sử dụng bài thuốc sau để cải thiện:

• Đẳng sâm, thăng ma, bạch truật, sài hồ, trần bì, cam thảo: Mỗi vị thuốc 30g.

• 100g hoàng kỳ

• Đại táo, gừng tươi: Mỗi loại 12g.

• 2g đương quy

Cách thực hiện: Với bài thuốc này, các bạn không cần sắc thuốc uống mà có thể tán nhỏ thành bột và hòa với nước ấm. Mỗi ngày chỉ nên uống tối đa 18 gram, chia cho 2 lần và sử dụng trước mỗi bữa ăn tầm 2 tiếng.

Cách 3: Bài thuốc chữa mệt mỏi, suy nhược, ăn kém

Nguyên liệu: Đảng sâm 16 gram, bạch phục linh 8 gram, bạch truật 12 gram, cam thảo 4 gram.

Cách làm: Các bạn đem 1 thang thuốc với đầy đủ các nguyên liệu trên sắc lấy nước uống hàng ngày. 

Ngoài ra, có thể đem các nguyên liệu trên tán bột, rồi pha với nước uống. Mỗi lần sử dụng không quá 20g.

Những lưu ý khi sử dụng đẳng sâm.

Đẳng sâm cũng giống như các vị dược liệu khác đều có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe nhưng nếu không sử dụng đúng cách sẽ gây phản tác dụng. Thậm chí là ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người bệnh. Vì vậy ,chúng ta cần chú ý những vấn đề quan trọng sau đây khi sử dụng:

• Trước khi sử dụng đẳng sâm, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn dùng đúng cách, đúng liều lượng phù hợp với thể trạng, sức khỏe. Có như vậy, mới đảm bảo hiệu quả tốt nhất và an toàn.

• Không được kết hợp đảng sâm với bất kỳ vị dược liệu nào thuộc họ hắc.

• Nên sử dụng theo đúng liều lượng đã được khuyến cáo, tuyệt đối không dùng quá liều sẽ gây nên những tác dụng phụ không mong muốn và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

• Cần kết hợp giữa dùng thuốc với chế độ ăn uống, thể dục thể thao, nghỉ ngơi khoa học.

• Hiệu quả sử dụng vị thuốc này cần phải từ từ. Do đó, chúng ta cần kiên trì sử dụng mới nhận thấy kết quả tốt nhất.

• Phụ nữ có thai, phụ nữ đang cho con bú, trẻ em… không được tự ý sử dụng dược liệu này.

Tài liệu tham khảo: http://sdh.hueuni.edu.vn/

Nghiên cứu cơ sở khoa học nhằm đề xuất giải pháp quản lý và phát triển bền vững cây đảng sâm (codonopsis javanica (blume) hook. F.) Tại tây giang tỉnh quảng nam.